Δύο φορές ξένη στην πατρίδα της

Η Καλλιόπη Τσουβαλά στην ακαδημία Αλ Χάμρα, στο Σρούσμπερι της Μασαχουσέτης.

Η ιστορία μιας Ελληνίδας μουσουλμάνας στην Αμερική

Τα παιδιά χαζεύουν στο παράθυρο το παιχνίδι του αέρα με τα φθινοπωρινά φύλλα περιμένοντας να αρχίσει το μάθημα. «Σαλάμ Αλέκουμ. Σήμερα θα μιλήσουμε για τον πλανήτη Ερμή», τους ξυπνά η φωνή της δασκάλας τους. Στα χέρια της κρατάει τις ζεστές φωτοτυπίες. Μια μεγάλη γαλάζια μαντίλα κρύβει τα μαλλιά της και το φουστάνι της φτάνει μέχρι τον αστράγαλο. Τη λένε Καλλιόπη.

Του Γιάννη Παπαδόπουλου

Οση ώρα τα παιδιά διαβάζουν για την ταχύτητα περιστροφής του Ερμή γύρω από τον Ηλιο η δασκάλα τους κάθεται στην έδρα, βυθισμένη στις σκέψεις της. Πάνε 20 χρόνια από τότε που η Καλλιόπη Τσουβαλά, κόρη Ελλήνων μεταναστών στις ΗΠΑ, ασπάστηκε το Ισλάμ. Είκοσι χρόνια που έμοιαζαν με ατέλειωτο ταξίδι: από την απόρριψη στην πνευματική γαλήνη και από την οικογενειακή ευτυχία στο άγχος του στιγματισμού.

Σήμερα, η 38χρονη Καλλιόπη είναι μία από τις 21 δασκάλες της ισλαμικής ακαδημίας Αλ Χάμρα, στην πόλη Σρούσμπερι της Μασαχουσέτης. Τα γέλια των μαθητών της δεν φτάνουν για να ξεχάσει τις δυσκολίες της ζωής της. Η Καλλιόπη είναι για την Αμερική δύο φορές ξένη: παιδί μεταναστών και μουσουλμάνα σε μια χώρα που προσπαθεί ακόμα να συμβιβαστεί με το διαφορετικό μετά την 11η Σεπτεμβρίου. «Νιώθω ξένη στην πατρίδα μου», λέει, μπερδεύοντας ελληνικές και αγγλικές λέξεις.

Από οικογένεια Ορθόδοξων

Τα χέρια της –το μόνο μέρος του σώματός της που δεν έχει καλύψει με ύφασμα- φτιάχνουν κάθε τόσο τη γαλάζια μαντίλα που αγκαλιάζει το πρόσωπό της.  Ούτε η ίδια φανταζόταν πριν από το 1987 ότι κάποια μέρα θα γινόταν μουσουλμάνα και θα φορούσε μαντίλα.

Η Καλλιόπη γεννήθηκε στο Νιού Τσέρσεϊ. Ο πατέρας της κατάγεται από την Τρίπολη και η μητέρα της από τη Χίο. Στο σπίτι της μιλούσαν πάντα ελληνικά και κάθε εβδομάδα παρακολουθούσε για τέσσερις ώρες μαθήματα σε ελληνικό σχολείο.

Στην οικογένειά της όλοι είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι, ενώ υπάρχουν και κάποιοι Παλαιοημερολογίτες. «Ολοι τους είναι πολύ θρησκευόμενοι», λέει η Καλλιόπη, και θυμάται τις βόλτες που πήγαινε στα μοναστήρια, στην Ελλάδα, μαζί με τη γιαγιά της.

Η Καλλιόπη όμως ποτέ δεν ένιωσε ότι ο Χριστιανισμός ήταν η θρησκεία που της ταίριαζε. «Είχα τόσες πολλές απορίες στις οποίες δεν μπορούσα να βρω απάντηση», λέει. Στα 18 της, στο πρώτο έτος σπουδών της στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, ανακάλυψε μέσα από ένα μάθημα το Ισλάμ. Εκείνο το χρόνο, άλλαξε πίστη.

«Ημουν η ντροπή της οικογένειας»

Για τους γονείς της, αυτή η απόφαση έμοιζε με προδοσία. «Ημουν η ντροπή της οικογένειας. Οι γονείς μουένιωσαν ότι απέρριψα τη θρησκεία τους και όσα πίστευαν. Τους απογοήτευσα. Με έβλεπαν κάθε μέρα με τη μαντίλα και αυτό ήταν το πιο δύσκολο γι’ αυτούς», λέει η Καλλιόπη και το λαμπερό της χαμόγελο δίνει τη θέση του σε ένα σκοτεινό βλέμμα.

Μέσα στην οικογένειά της η Καλλιόπη βίωσε την πρώτη απόρριψη. Η μητέρα της απαγόρευσε να βλέπει τους συγγενείς τους. Τα τελευταία 20 χρόνια έχει μιλήσει στα ξαδέρφια και τους θείους της μόλις δέκα φορές.

Δεν άργησε όμως η στιγμή που η Καλλιόπη έκανε τη δική της οικογένεια. Επαναστατώντας για δεύτερη φορά, δεν παντρεύτηκε Ελληνα, «όπως συνηθίζεται στις περισσότερες οικογένειες ομογενών», αλλά Λιβανέζο. Σήμερα έχει τέσσερα παιδιά. «Μου είναι δύσκολο να απαντήσω στα παιδιά μου όταν με ρωτούν για τα ξαδέρφια και τους θείους τους που δεν έχουν δει. Τι να τους πω;», αναρωτιέται.

Τα παιδιά της, η ντροπαλή Μαρία, το πειραχτήρι ο Μάλεκ και οι άλλοι δύο γιοι της, ο Σαΐντ και ο Μοχάμεντ, φοιτούν στην ακαδημία Αλ Χάμρα. «Τα έγραψα σε ισλαμικό σχολείο γιατί ήθελα να μορφωθούν σε ένα μέρος που δίνει βάση στις ηθικές αξίες», τονίζει η Καλλιόπη.

«Με κρίνουν με το βλέμμα τους»

Η ακαδημία Αλ Χάμρα λειτουργεί εδώ και 13 χρόνια. Είναι το μοναδικό από τα 11 ισλαμικά σχολεία της

Η ώρα του μαθήματος. Η Καλλιόπη Τσουβαλά μιλάει στους μαθητές της για τον πλανήτη Ερμή.

Μασαχουσέτης που έχει περάσει από αξιολόγηση. Στις μικρές τάξεις του σχολείου φοιτούν 152 παιδιά. Στην περιοχή του Σρούσπερι και του γειτονικού Γουόρστερ εκτιμάται ότι ο πληθυσμός των μουσουλμάνων φτάνει τους 40.000. Στο ισλαμικό σχολείο τα παιδιά από την ηλικία των τριών ετών διδάσκονται αραβικά, διαβάζουν το Κοράνι και προσεύχονται καθημερινά.

«Σκοπός του σχολείου είναι να διδάξει στα παιδιά την ειλικρίνεια, την τιμιότητα, το σεβασμό», λέει η διευθύντρια της Αλ Χάμρα, Σάντια Καν. Οι δασκάλες προσπαθούν να συνδυάσουν κάθε μάθημα με το Ισλάμ. «Οταν διδάσκουμε μαθηματικά μπορεί να ζητήσουμε από τα παιδιά να υπολογίσουν την απόσταση από ένα σημείο προς τη Μέκκα», εξηγεί η δασκάλα Ζούντια Αμπντελτζάμπερ.

Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι δασκάλες είναι να νιώσουν οι μαθητές άνετα με την ταυτότητά τους. «Υπάρχουν παιδιά που έχουν διπλή ζωή. Αλλιώς συμπεριφέρονται στο σπίτι, αλλιώς στην παρέα. Τα βοηθάμε να καταλάβουν ότι το ποτό και τα ραντεβού δεν επιτρέπονται στη δική μας θρησκεία», λέει η κ. Αμπντελτζάμπερ.

Τα παιδιά στις τάξεις της ακαδημίας έχουν μάθει ότι «διαφορετικός» δε σημαίνει «επικίνδυνος». «Εχουμε στο σχολείο παιδιά από την Αφρική, την Ασία και την Ευρώπη. Δεν έχουν προβλήματα μεταξύ τους. Τα παιδιά δε βλέπουν χρώμα, δεν ξέρουν τι σημαίνει ρατσισμός», λέει η Ντέμπρα Καν, διοικητικό στέλεχος της ακαδημίας.

Για την Καλλιόπη όμως το βλέμμα των ενηλίκων δεν έχει την ίδια αθωότητα. «Νιώθω ότι όλοι με κρίνουν όταν με κοιτούν. Σα να μου λένε ότι “αυτό που έκανες είναι λάθος”», τονίζει.

«Προτιμώ να μην πάω στο σουπερμάρκετ, να μη βγαίνω έξω αν δε χρειάζεται. Είναι πολύ αγχωτικό για μένα. Θέλω να μένω σπίτι, κρυμμένη στην οικογένειά μου», λέει η Καλλιόπη.

Μετά την 11η Σεπτεμβρίου

«Τα πράγματα έχουν χειροτερεύσει για τους μουσουλμάνους στην Αμερική μετά την 11η Σεπτεμβρίου», τονίζει η 38χρονη δασκάλα. «Ξέρεις πώς είναι να νιώθεις ότι οι άλλοι σε βλέπουν σαν εχθρό, όταν εσύ προσωπικά δεν έχεις κάνει τίποτα κακό; Πώς μπορώ να παλέψω το φόβο;».

Η διευθύντρια της Αλ Χάμρα, Σάντια Καν, μοιάζει να έχει διαφορετική γνώμη. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, λέει, το σχολείο και η ίδια δεν αντιμετώπισε προβλήματα. «Δεν απομονωθήκαμε. Υπήρχε κόσμος που προσφέρθηκε να μας βοηθήσει. Μια ομάδα χριστιανών μας ρώτησε αν θέλουμε να μας συνοδεύουν στο σουπερμάρκετ για να μη μας συμβεί κάτι. Ενώ κάθε χρόνο τα μέλη μιας εκκλησίας και μαθητές άλλων σχολείων παρακολουθούν σεμινάρια σε μας για το Ισλάμ».

Η Καλλιόπη νιώθει όμως πως το Ισλάμ είναι τώρα ο «εχθρός» της Αμερικής. «Ημουν μαθήτρια σε μια εποχή που μας έλεγαν ότι ο κομμουνισμός είναι ο εχθρός μας. Μαθαίναμε ρώσικα στην τάξη, μήπως και χρειαστεί μια μέρα να δουλέψουμε για το FBI ή κάποια άλλη υπηρεσία. Σήμερα ο εχθρός άλλαξε για τους Αμερικάνους. Εχθρός είναι το Ισλάμ».

Τα χέρια της φτιάχνουν για μια ακόμη φορά τη γαλάζια μαντίλα. Παίρνει μια βαθιά ανάσα και μονολογεί: «Κάποιες φορές σκέφτομαι ότι θα ήταν καλό οι ΗΠΑ να αποκτήσουν έναν καινούριο εχθρό και να αφήσουν εμάς… Δεν είναι θλιβερό αυτό;».

Στα 20 χρόνια που πέρασαν από τότε που ασπάστηκε το Ισλάμ, η Καλλιόπη πληγώθηκε συχνά. Ο χρόνος όμως γιάτρεψε κάποιες από τις πληγές της. Τα τελευταία δύο χρόνια η μητέρα της παίρνει τηλέφωνο για να της ευχηθεί για το Ραμαζάνι. Και η Καλλιόπη τηλεφωνεί τα Χριστούγεννα.

Αυτό το καλοκαίρι η Καλλιόπη θα επισκεφτεί το σπίτι της στη Χίο. Ανυπομονεί να βρεθεί στην Ελλάδα και να δει τη θάλασσα. Ωστόσο, μια σκέψη τη βασανίζει. «Ορισμένες φορές αναρωτιέμαι, αν με έβλεπαν στην Ελλάδα να κυκλοφορώ στο δρόμο φορώντας τη μαντίλα, πώς θα με αντιμετώπιζαν;»

(Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε το 2008 στην εφημερίδα «Αγγελιοφόρος»)